10. Kennis
Naar hoofdstuk 910.1 Zintuigen
In de voorgaande hoofdstukken zijn ...
...
Uit onderzoek blijkt iedere keer dat we ons waarnemingsvermogen bewust en onbewust voorbereiden op de toekomst. We voorspellen ...
In dit hoofdstuk staat de grote invloed die ons denken heeft op onze waarneming van de omgeving centraal. ...
Zien
Via onze ogen krijgen we de meeste informatie binnen. Zoveel, dat we slechts een klein deel ...
...
Salvador Dali zei naar verluid: “To see is to think”, “Zien is denken”. Beter is deze paragraaf niet samen te vatten.
Voelen
De huid is ons grootste zintuig in oppervlak en ...
Wat we voelen, heeft direct invloed op ...
...
Ruiken
...
Reuk krijgt bij onderzoekers weinig aandacht, omdat...
...
Horen
We gebruiken zowel bij zien als bij horen dezelfde truc om de werkelijkheid waar te nemen: we bedenken een deel zelf. ...
Het lijkt slordig, maar eigenlijk spreken we bijzonder efficiënt. ...
...
Proeven
...
Bij het zien (!) van voedsel, verwachten we een smaak te proeven. ...
...
10.2 Feitenkennis
Kennis is een bijzondere loot aan de Essential5-stam. Het is de enige ambitie die geen emoties kent. ...
...
Kennis boeit ons niet of nauwelijks, tenzij ...
Kennis boeit ons ook niet omdat ...
Kennis is in de menselijke geest ondergeschikt aan ...
10.3 Autodigma
Het autodigma is de prioriteitsvolgorde en de waarden die we kiezen in de Essential5. ...
...
We denken dat het autodigma nooit verandert, maar dat is niet zo. Het is eerder dat we ...
...
Het autodigma geeft ons houvast in ...
Zonder een stevig autodigma zijn we niet in staat om ...
10.4 Diadigma
Ook al hebben we een stevig autodigma, dan nog laat het leven ...
...
Deze aangepaste werkelijkheid noem ik een diadigma. Een diadigma is het ...
...
Een groep diadigma's delen we het liefst met andere mensen om ons eigen gelijk aan te tonen. ...
In het hoofdstuk 10.1 Zintuigen hebben we gezien dat onze hersenen een groot deel van de werkelijkheid zelf invullen op basis van eerdere waarnemingen en veronderstellingen over de situatie. ...
...
Hoe komen we tot zienswijzen die eensluidend zijn en iedereen overtuigen?
10.5 Paradigma
Eeuwen lang hadden we geen sluitende methode om meningsverschillen te beslechten. ...
...
Paradigma's zijn voor een persoon ondergeschikt aan zijn autodigma en diadigma. ...
...
10.6 Oorzaak verscheidenheid diadigma's
Het aantal varianten in autodigma's is beperkt. .... Ik ken overigens geen onderzoek dat het aantal paradigma's in kaart heeft gebracht. De schatting van het totale aantal paradigma's is daarmee meer een gevoel dan een vaststaand feit. Voor de duidelijkheid: feitenkennis is geen paradigma.
Verbazingwekkender is de enorme omvang van het aantal diadigma's. ...
...
... we moeten ook beschikken over voldoende geheugen en over het vermogen om te kunnen definiëren en classificeren.
10.7 Definiëren en classificeren
Het kunnen definiëren en classificeren is veel belangrijker dan we denken. Het geeft ons de gelegenheid om onze waarnemingen vliegensvlug op te delen en onze aandacht te richten op de essentie. Staat er een antilope of een tijger tussen het gras? ...
Deze vereenvoudiging kunnen we ...
De spelregels voor het definiëren van begrippen zijn bedacht door de Griekse filosoof Aristoteles.197 ...
...
Deze spelregels lijken eenvoudig. Toch passen we ze in praktijk ... daarmee tot veel onzinnige diadigma's.
10.8 De kunst van het argumenteren
We weten wat we willen bereiken. We hebben keurig de kennis ingedeeld en in de goede niveaus verdeeld. We hebben alles in ons hoofd in kaart gebracht en weten zelfs de essentie eenvoudig onder woorden te brengen. Alleen de vraag hoe we onze toehoorders overtuigen van onze zienswijze, is nog niet beantwoord. Waar is de aanpak om correct te argumenteren die altijd tot succes leidt? ...
...
10.9 Dubbelblinde testen
Niet alle meningsverschillen kunnen we met een goede argumentatie oplossen. Soms weten we gewoon niet wie gelijk heeft, totdat de praktijk uitwijst welke mening correct is....
...
10.10 Voorbeeld: ambtenaren en ondernemers
We kennen het belang van auto-, dia- en paradigma's, we weten de invloed van toeval, we weten dat iedereen fouten maakt. We snappen daarmee dat we elkaar kunnen misverstaan. Begrip voor elkaar lijkt voor de hand te liggen. Toch vliegen groepen elkaar geregeld in de haren, omdat onze doelstellingen verschillen. Neem bijvoorbeeld ambtenaren en ondernemers. Beide groepen schijnen elkaar niet te (willen) begrijpen, ondanks de vele pogingen om beide groepen nader tot elkaar te brengen. Waarom is het zo moeilijk voor deze groepen om met elkaar samen te werken en gezamenlijk een goed resultaat te bereiken?
Denkwijze ambtenaar
Ambtenaren en ondernemers kunnen zo moeilijk met elkaar praten omdat ze redeneren vanuit verschillende denkwerelden. Ambtenaren werken volgens vooraf vastgestelde procedures. Ze werken in een organisatie die uniformiteit en risicobeheersing hoog in het vaandel heeft staan. Het gemeenschappelijke kenmerk is dat de ambtenaren geen direct belang hebben bij de uitkomst van hun handelen. Voorbeelden zijn gemeenteambtenaren, bankmedewerkers of verzekeringsuitvoerders.
Ambtenaren moeten afspraken uitvoeren die op bestuurlijk niveau zijn gemaakt, bijvoorbeeld door de regering. We verwachten dat ze deze afspraken uitvoeren. Hier ligt de basis voor hun denkwijze. Ambtenaren proberen als eerste het risico dat ze de wetten niet goed uitvoeren te minimaliseren. Ze doen dit door procedures vast te stellen waaraan ze zich moeten houden. Dit is handig, want dan doen alle ambtenaren precies hetzelfde. De procedure schrijft immers voor hoe ze zich dienen te gedragen. Bovendien kan de rechter ze niet op de vingers tikken, want ze hebben de voorgeschreven procedure gevolgd. Veiligheid troef.
Een groep op elkaar lijkende procedures bundelen we vaak en wijzen we toe aan een groep mensen. We organiseren dit zo dat de kennis binnen een groep blijft. Aan het organisatieonderdeel hechten we allerlei namen als departement, kamer, faculteit, et cetera.
Het principe is echter steeds gelijk. Een groep mensen ontplooit activiteiten vanuit de organisatie om de procedures en daarmee wetten uit te voeren. Minder doen is niet toegestaan, maar meer doen ook niet. In beide gevallen overtreedt de ambtenaar de regels.
Het resultaat van de activiteiten vloeit als vanzelf voort uit het volgen van de procedures en de ontplooide activiteiten. Geen enkele ambtenaar is gebonden aan het resultaat, omdat zij de afspraken niet hebben gemaakt en de procedures niet hebben bedacht.
Deze organisatievorm noemen we een bureaucratie. Het is niet voorbehouden aan de overheid. Ook banken en verzekeringsmaatschappijen zijn voorbeelden van bureaucratische organisaties.
Denkwijze ondernemer
De denkwijze van een ondernemer staat haaks op de bureaucratie. Zijn denkwijze start bij het invullen van een vraag en het behalen van resultaat, van winst. De vraag ontstaat bij de consumenten. Net zoals de Tweede Kamer kan stemmen over het aannemen van een wet, kan de consument elk keer weer beslissen waaraan hij zijn geld uitgeeft. Kopen we bijvoorbeeld brood bij de warme bakker, in de supermarkt of bij beide? Elke dag mag iedere consument opnieuw bepalen waar of waaraan hij zijn geld uitgeeft. Deze democratie van het geld noemen we 'kapitalisme'; we stemmen elke dag met ons geld of de producten en diensten voldoen aan onze eisen. Niet goed, geld terug. Het resultaat bepaalt het voortbestaan van het bedrijf en is daarmee topprioriteit nummer één. Elk dag bepalen klanten of de onderneming goed genoeg is. Door klanten te observeren, vragen te stellen over de werkwijze en nieuwe combinaties te maken kan de ondernemer nog betere producten maken. Dit voortdurend vernieuwen van de producten en diensten vormt de kern van zijn ondernemerschap.
Ondernemers werken in een organisatie die voortdurend aan verandering onderhevig is door de veranderende vraag van de consument, door technologische vooruitgang – bijvoorbeeld internet – en door concurrentie- en organisatiewijzigingen. Zonder vooruitgang, en dus verandering, is het bedrijf gedoemd te mislukken. Voor ondernemers staat het resultaat voorop en is de rest een afgeleide.
Om de vraag van de klant te realiseren, moet het bedrijf activiteiten ontplooien, bijvoorbeeld meel inkopen, deeg kneden en brood bakken. Bij elkaar horende activiteiten groeperen we. In een groep weet iedereen wat hij moet doen. Het geheel van groepen en de wijze waarop ze samenwerken, noemen we een organisatie. Als werkzaamheden zich herhalen dan ontwerpt een ondernemer een procedure om de herhaalbaarheid en doelmatigheid te vergroten De consument wil bijvoorbeeld niet de ene dag een te licht brood hebben en de volgende dag een te donker brood. De consument wil een perfect gebakken brood dat elke dag gelijk is.
Om resultaat te boeken ontplooit de ondernemer activiteiten, organiseert dit door mensen met elkaar te laten samenwerken en legt oplossingen vast in procedures om de herhaalbaarheid te vergroten. Hiernaast denkt de ondernemer na over risico’s. Wat is de kans dat het brood verbrandt? Hoe snel kunnen we weer nieuw brood bakken? Risico’s horen bij het vak. De ondernemer kan ze minimaliseren, maar nooit geheel wegnemen.
Botsing van denkwerelden
De twee denkwerelden staan haaks op elkaar. Argumenten die bij de één belangrijk zijn, doen bij de ander niet ter zake. De stappen die beide groepen nemen om tot een beslissing te komen, zijn volstrekt anders. Geen wonder dat ze niet met elkaar kunnen praten als ze zich niet bewust zijn van deze uitgangspunten. Begrip voor elkaar begint met het kennen van elkaars denkwerelden.
Ambtenaren en ondernemers vervullen beiden een nuttige rol in onze samenleving. Ondernemers maken de producten en diensten die de consumenten graag willen kopen. Bureaucratische organisaties vullen dit aan door gestandaardiseerd afspraken uit te voeren. Dit voorkomt willekeur en geeft rechtszekerheid.
De combinatie leidt tot een geoliede maatschappij waarin beide groepen graag op elkaar mogen vitten, maar elkaar meer dan nodig hebben. Zonder instituten kan geen land zich ontwikkelen. (Zie voor meer details hoofdstuk 9.4 Insituten.) Zonder ondernemers ook niet. Alleen een evenwichtige combinatie leidt tot goede resultaten.
10.11 Op zoek naar eenvoud
De mens heeft volgens de laatste inzichten 23.000 genen die coderen voor eiwitten.202 Het verschil in genen in de ongeveer zeven miljard mensen op deze aarde is kleiner dan de verschillen in een groep van 60 chimpansees. Het verschil tussen een neger en een blanke bestaat uit vier genen die samen de code vormen voor één eiwit dat de huidkleur regelt.
De verschillen tussen mensen zitten daarmee niet zozeer in onze genen, als wel in ons denken. ...
...
De vraag is dan ook of we eenvoud kunnen vinden in ons denken. Kunnen we herhaling ontdekken en dit vastleggen in een simpele beschrijving? Het antwoord is ...
...
Nadat we de eenvoud en de werking ontdekten, hebben we die kennis gebruikt om de wereld te verbeteren. Het ontdekken van de eenvoud is het summum van het menselijk vernuft. Hoe storend dat ook is voor ons autodigma.
10.12 Diversiteit in onderwijs
De kunst van onderwijs is eenvoud te vinden in de complexe werkelijkheid en deze eenvoud over te dragen aan grote groepen mensen. Helaas verbasteren we in het onderwijsproces de eenvoud vaak tot eenheid. ...
...
De geschiedenis wijst uit dat het opbouwen van kennis en kunde net zo lastig is als ...
Waarom zijn moderne maatschappijen niet bereid om ...
...
Dit is een goede basis, zolang we wel rekening houden met ...
De bedoeling is volgens mij dat we onze kinderen op de basisschool ook gaan leren:
Wat we nu niet leren, is ...
...
Het huidige onderwijs legt vooral ...
...
Gezonde geest in een gezond lichaam
Het Latijnse “Mens sana in corpore sano”, een gezonde geest in een gezond lichaam, is de kern van het antwoord op de vraag in de tweede eeuw na Christus wat een mens moet verlangen in zijn leven. Het antwoord vervolgt met de wens niet bang te zijn voor de dood.
De vraag of een gezonde geest het lichaam gezond houdt of dat een gezond lichaam het fundament is voor de goed functionerende geest is altijd onbeantwoord gebleven...
... De vraag of slimheid leidt tot betere lichamelijke prestaties of dat bewegen slim maakt, is hiermee nog niet beantwoord. ...
Geschiedeniscanon
De geschiedeniscanon van Nederland is een klassiek voorbeeld van hoe het niet moet. Het gaat in tegen alle lessen die we hiervoor hebben getrokken.
...
Zesjescultuur
“Nederland lijdt onder een zesjescultuur” zei Jan Peter Balkende, premier van Nederland van 2002 tot en met 2010. Hebben we de neiging om ons niet uit te sloven en altijd de veilige weg te kiezen? Zelf mikte ik altijd op een zes, omdat ik een enorme hekel had aan school. Ik vond (achteraf pas bewust) de basisschool een gevangenis waarin elke vorm van vrijheid werd weggehaald. ...
...
De discussie over de zesjescultuur is een onzindiscussie. ...
...
10.13 Kennismaatschappij
De kennismaatschappij is de eerste menselijke samenleving waarin ...
...
Het overbrengen van kennis is essentieel om ...
Een andere sleutel tot succesvol uitwisselen van kennis is ...
Centraal in opleiden hoort ook de eenvoud te staan. ...
Leren met plezier is een ...
Naar hoofdstuk 11