Bewustzijn is het waarnemen en ontleden van de werkelijkheid in onafhankelijke delen om keuzes te maken teneinde een doel te bereiken. Het simpelste doel is het innemen van een nieuwe positie: voor, achter of in de boom. Het afwegen van alle informatie om een doel te kiezen heet denken. Door te denken voorspel ik de directe toekomst: naar welke positie begeef ik me? Welke positie levert mij het meeste voordeel en hoe kom ik daar? Door het grote aantal verschillende situaties is het denken niet een simpel algoritme, maar vooral het afwegen van prioriteiten om doelen te kiezen. Bijvoorbeeld, dorst maakt drinken belangrijker en daardoor neem ik meer risico’s om aan water te komen.
In deze definitie van bewustzijn staan niet de onderdelen centraal, zoals waarnemen, maar het nut, de keuze van een doel. Zonder nut zijn de onderdelen verspilling van energie. Bewustzijn bestaat in soorten en maten. Zelfs de kleinste doelkeuze veronderstelt al een (minimaal) bewustzijn.
Bewustzijn vereist het zelfstandig kunnen kiezen uit meerdere oplossingen. Bij een reactie die altijd volgt op een verandering, is geen sprake van een keuze of bewustzijn. Planten kiezen daarom niet, ze reageren alleen op chemische veranderingen. Kunnen leren is een handig criterium om het verschil tussen werking en bewustzijn inzichtelijk te maken. Dieren en mensen die in hun jeugd vaardigheden moeten leren om te overleven, hebben zonder twijfel een bewustzijn. Het overdragen van de keuzes om succesvol te zijn, de opgedane ervaringen, is een duidelijke aanwijzing van het hebben van een bewustzijn.
Kan een computer een bewustzijn hebben of krijgen? Een computer kiest geen doel en past alleen een algoritme toe. Na uitvoering van de stappen volgt achteraf het resultaat. Computers kunnen hun algoritme aanpassen (‘leren’), maar niet vooraf een doel kiezen. Daarom hebben computers geen bewustzijn en kunnen zij dit ook niet krijgen. Wat voor doel moet een computer kiezen? Zelf naar de maan vliegen? Wat moet het apparaat daar doen? Een mens kan de maan wel als doel kiezen en de reis ook nog uitvoeren.
Maar zelfs als een computer een doel kan kiezen, heeft de computer geen middelen om de vereiste acties uit te voeren. Het kunnen bereiken van een gekozen doel is ook een vereiste om bewustzijn te hebben. De tegenwerping dat in het locked-in-syndroom acties niet mogelijk zijn, maar toch sprake is van bewustzijn, onderstreept het verband tussen bewustzijn, doel en acties. Bewustzijn is alleen mogelijk als acties eerder wel mogelijk zijn geweest. Slapende mensen hebben geen bewustzijn, omdat acties ontbreken.
Een ander verschil tussen een computer en een bewuste mens is het belang van de keuze van het doel. Een computer kent geen zelfstandig doel. Het voert een stappenplan uit en bereikt een resultaat. Dit resultaat heeft geen betekenis voor de computer zelf. Het kan de grootste onzin uitspugen. Voor een mens is het resultaat wel van grote waarde. Kiest iemand verkeerd, dan kan zijn bestaan ophouden. Waar een doelkeuze voor dieren en mensen van doorslaggevend belang is, werken computers naar een voor hun onbelangrijke uitkomst toe.1De computertaal Prolog en vergelijkbare talen toetsen of een doel waar is. Het kiest geen doel en is daarmee een variantie van berekenen van een resultaat.
Een derde verschil tussen computers en bewuste mensen is de oplossingsrichting. Waar algoritmes van ‘lerende’ computers steeds complexer worden, maken bewuste mensen de keuzes steeds eenvoudiger. De modellen waar de computers mee werken, hebben honderden miljoenen variabelen (interne meetpunten) nodig om tot een voor mensen zinvolle uitkomst te komen. Zo veel dat mensen het algoritme niet meer kunnen overzien en de uitkomst niet kunnen narekenen. Hoe eenvoudiger een oplossing, hoe groter het bewustzijn van een mens is. Het toppunt van vernuft van de mens is het doorzien van de essentie van de werkelijkheid in de zeer eenvoudige formule E=mc². Archimedes ontdekte waarom een schip blijft drijven, schreef dit beknopt op en riep: “Eureka”. De eerste computer die eenvoud kan ontdekken, moeten we nog uitvinden. Computers blijven bovendien onheilspellend stil. Ze hebben geen belang bij wat dan ook.
We noemen het kunnen kiezen en bereiken van een doel bewustzijn, maar we verrichten ook veel handelingen zonder bewuste afweging. Dit noemen we het onbewuste: doelkeuzes die we eerder hebben gemaakt, maar waar we de details van zijn vergeten. Onbewust is ook te omschrijven als het afwegen van prioriteiten in een situatie om een doel te kiezen, zonder alle overwegingen te overzien.
Computer hebben geen bewustzijn omdat ze niet voldoen aan de criteria voor het hebben van bewustzijn: a. Zelf een doel kunnen kiezen; b. Belang hebben bij het gekozen doel; c. Streven naar de grootste eenvoud. Kunnen computers ooit een bewustzijn krijgen? De huidige generatie van computers zal nooit voldoen aan deze criteria voor bewustzijn. Maar wie weet, misschien vinden mensen in een verre toekomst andere soorten computers uit. Maar blijf er niet op wachten. De kans is groot dat computers zelf nooit ergens belang bij krijgen.
Zie ook:
Arjen Meijer 22 mei 2023
Laatste wijziging op 22 mei 2023