De keuze van het andere geslacht stelt eisen aan beide partners. De man zoekt in de eerste plaats een jong en gezond lichaam, de vrouw zoekt status en voorspoed, en pas daarna gezonde genen. Iedere kandidaat rangschikt de anderen en maakt een soort ladder waarop alle kandidaten een plaats krijgen. Iemand probeert een verbond aan te gaan met een kandidaat die op zijn minst op dezelfde hoogte en het liefst hoger op de ladder staat. De meest aantrekkelijke kandidaten kiezen elkaar, daarna de op één na aantrekkelijkste, enzovoort. We zijn realisten: we kennen onze plek ten opzichte van concurrenten en kandidaten nauwkeurig en handelen binnen de grenzen van wat haalbaar is, zonder te veel sporten in één keer over te slaan. Deze rangorde zorgt ervoor dat de mannen en vrouwen de meest geschikte partners in beeld krijgen. Toch dromen we van een betere positie, wat zich onbewust uit in gedrag waarbij we concurrenten omlaag praten en onszelf omhoog ("Ik snap niet waarom ze hem kiezen, ik ben veel beter..."), met als enig doel onze positie op de voortplantingsladder te verhogen.
Onze positie bepaalt niet alleen de partnerkeuze, maar staat ten dienste van een dieperliggend doel: overleving en het vervullen van onze levensmissie. Onze positie op de ladder van partnerkeuze bepaalt in grote mate onze identiteit. Ze maakt iemand uniek en onderstreept diens belangrijke bijdrage aan sociale en familiale banden.
Onze identiteit wordt voornamelijk door onszelf gevormd. Het is een dynamisch concept dat voortkomt uit onze eigen denkpatronen, onze waarnemingen en het beeld dat we denken dat anderen van ons hebben.
Onze identiteit is de bril waardoor we de wereld waarnemen en onze koers bepalen. Het vormt het kompas voor al onze keuzes.
De identiteit (wat ik waardevol vind en wie ik denk te zijn) stuurt welke doelen het individu nastreeft (zie ook hoofdstuk 9 Kennisballon: Doel). Acties die de identiteit bevestigen of versterken, krijgen de hoogste prioriteit. Zelfs de selectie van informatie (waarneming) wordt onbewust gefilterd om het bestaande zelfbeeld te bevestigen, behouden, beschermen, ondersteunen en te versterken. (Zie ook hoofdstuk 10.2 Oogmerk stuurt aandacht)
Individuen met een heldere identiteit hebben een duidelijk idee waarvoor ze staan. Dit stelt hen in staat om bewuste keuzes te maken over de toekomst en doelen te stellen die in lijn zijn met hun waarden en zelfbeeld. Als individuen geen idee hebben waarvoor ze staan, is het moeilijk om concrete beslissingen te nemen over de toekomst. Een duidelijke, stabiele identiteit fungeert als ankerpunt. Het garandeert consistentie in gedrag over verschillende situaties. Een stabiele identiteit leidt tot voorspelbaar gedrag, wat essentieel is voor de voorspelbaarheid.
Toekomstige doelen of gevolgen staan centraal in het menselijke denken. Hoop, angst en verbeelding zijn geen bijproducten, maar centrale drijfveren. Het anker van ons gedrag ligt daarmee niet in het geconditioneerde verleden, maar in de gecreëerde en nagestreefde toekomst. De mens is zo niet louter het product van zijn verleden, maar vooral een project van zijn toekomst. Een stabiele identiteit kenmerkt zich door een verankerd zelfbeeld.
De psychologie verklaarde menselijk gedrag lange tijd vooral vanuit verleden en heden. Het behaviorisme benadrukte conditionering: gedrag als reactie op eerdere beloning en straf, waarbij de mens vooral werd gezien als een product van zijn leergeschiedenis. De cognitieve psychologie bracht hier verandering in door de nadruk te leggen op denkprocessen in het hier en nu, zoals waarneming, geheugen en probleemoplossing.
Waar traditionele psychologie vooral terugkijkt, richt de toekomstgerichte psychologie (prospective psychology) de blik vooruit.16.3-1Seligman, M. E. P., Railton, P., Baumeister, R. F., & Sripada, C. (2013). Navigating into the future or driven by the past. Perspectives on Psychological Science, 8(2), 119-141. Deze benadering ziet de mens als een proactief wezen dat zijn toekomst voorspelt. Gedrag wordt meer gestuurd door toekomstverwachtingen dan door historische ervaringen.
Mensen worden vooral gedreven door hun verbeelding van de toekomst, mits die toekomst betekenisvol en zelfstandig nagestreefd wordt. Hoe duidelijker en meer betekenisvol iemands toekomstbeeld is, hoe gemotiveerder een persoon is om te handelen in lijn met dat beeld, wat de identiteitsvorming versterkt.16.3-2Simons, J., Vansteenkiste, M., Lens, W., & Lacante, M. (2004). Placing motivation and future time perspective theory in a temporal perspective. Educational Psychology Review, 16(2), 121-139. Motivatie gedreven door interesse en persoonlijke betekenis gaat beter samen met een gezonde, flexibele toekomstoriëntatie dan motivatie gedreven door druk of externe beloning. Motivatie is niet een statisch, maar een dynamisch proces: het verleden beïnvloedt verwachtingen, het heden bepaalt inzet, en de toekomst geeft richting.
Deze toekomstgerichte simulaties – of het nu gaat om plannen, ambities of angsten – zijn geen passieve dagdromen, maar actieve, sturende krachten. Het verwachte resultaat ervan motiveert ons handelen direct: we vermijden acties met een gesimuleerd negatief gevolg en zoeken die met een verwacht positief resultaat. Zo stuurt de gesimuleerde toekomst alledaagse handelingen, zoals het drinken van koffie om alertheid te verwachten, maar ook complexe keuzes en identiteitsvorming.
Het belang van de ambitie Identiteit wordt ondersteund door meerdere decennia aan psychologisch onderzoek. We zijn niet alleen het product van ons verleden; we zijn voortdurend bezig met het "schrijven" en herschrijven van het verhaal van ons leven, met een hoofdstuk dat nog moet komen.16.3-3McAdams, D. P. (2001). The psychology of life stories. Review of General Psychology, 5(2), 100–122. 16.3-4Adler, J. M., Lodi-Smith, J., Philippe, F. L., & Houle, I. (2016). The incremental validity of narrative identity in predicting well-being: A review of the field and recommendations for the future. Personality and Social Psychology Review, 20(2), 142-175.Dit toekomstige hoofdstuk is een krachtige kracht die richting geeft aan onze identiteit en onze acties in het heden motiveert. Identiteit omvat niet alleen hoe we onszelf nu zien, maar ook wie we willen worden. Deze toekomstgerichte component is essentieel voor motivatie, doelgericht gedrag en psychologische stabiliteit. De acties die we ondernemen hebben tot doel de persoon te worden die we nastreven. We zijn gedurende ons leven voornamelijk bezig zijn met het achterlaten van een positieve nalatenschap van onszelf. Iemands geestelijke en materiële erfenis leidt tot concrete doelen in het hier en nu.16.3-5Erikson, E. H. (1950). Childhood and society. W. W. Norton & Company.
Een belangrijke drager van onze identiteit is onze naam. Zonder een unieke aanspreekvorm kan een persoon geen stabiele identiteit opbouwen. De naam is essentieel voor de erkenning en bevestiging van het unieke individu. Het belang van de naam komt naar voren in het verhaal van het Chinese meisje zonder naam.
In een Chinees dorp leefde een meisje dat nooit een echte naam had gekregen. Zelfs haar ouders, druk met het dagelijks overleven, noemden haar nooit bij een eigen naam. Ze riepen haar altijd met "Hé, jij daar!" (in het Chinees: "哎，那个孩子!") als ze haar aandacht wilden. Ook de dorpelingen, leraren en andere kinderen spraken haar zo aan. Ze was voor iedereen gewoon "dat meisje", "die daar", of "kind, kom eens hier".
Jarenlang groeide ze op zonder een klank die haar uniek maakte. Als mensen haar riepen, reageerde ze wel, maar ze voelde zich nooit echt aangesproken; alsof ze een schaduw was, een voorwerp zonder vorm. Ze had geen gevoel wie ze was. Ze had geen naam om zichzelf te identificeren. Wie was ze eigenlijk?
Toen ze ouder werd, bemerkte ze dat ze moeite had met het nemen van beslissingen, het dromen over de toekomst en het aangaan van relaties. Ze voelde zich leeg, alsof ze geen fundament had om op te bouwen. Op school presteerde ze slecht, niet omdat ze dom was, maar omdat ze geen motivatie had: waarom zou ze haar best doen als niemand, zelfs zijzelf, haar als een echt persoon zag?
Tot op een dag een reizende leraar haar het belang van een naam uitlegde. "Een naam is als een zaadje," zei hij. "Het geeft je wortels, een plaats in de wereld. Zonder naam ben je als een blad in de wind: je weet niet waar je hoort." Het meisje snapte opeens haar worsteling met haar rol en haar toekomst.
Het belang van een naam werd haar duidelijk. Ze besloot zelf een naam te kiezen: Lian (莲), wat "lotusbloem" betekent. Het staat voor kracht, innerlijk ontwaken en harmonie. Hierna begon ze zichzelf te zien als iemand met waarde, met een verleden en een toekomst. Het was niet genoeg om de littekens van haar jeugd te helen, maar het gaf haar wel een fundament voor de toekomst: een identiteit om op te bouwen.
Het verhaal illustreert dat erkenning cruciaal is voor een goede identiteit Een naam is een symbolische toegangspoort tot menswording. Zonder naam ontbreekt een sociale spiegeling. Het kind krijgt geen terugkoppeling over wie het is. Bovendien ontstaat verwarring over het zelf en een ander. De grens tussen ‘ik’ en ‘niet-ik’ blijft vaag.
Menselijk gedrag valt goed te verklaren vanuit het doel van de persoon, de acties en de waarnemingen. Hierbij speelt de identiteit een fundamentele en onmisbare rol, omdat deze fungeert als de regisseur en de rode draad van iemands 'levensfilm' en de basis vormt voor het kiezen van doelen en daarmee het bepalen van gedrag.
Vorige pagina Volgende pagina Inhoudsopgave