3. Doel

In hoofdstuk 1 en 2 introduceerde ik de begrippen die de kern van mijn redenatie en ook de titel van dit boek vormen: Doel, denken, daden (3D) en de Essential5 (E5). Met deze begrippen in het achterhoofd, belicht ik vanaf dit derde hoofdstuk 3DE5 uitvoeriger door uit te leggen waar de kernbegrippen vandaan komen en hoe 3D en E5 met elkaar in verband staan. Ik start met het belangrijkste: de vaststelling van ons levensdoel en de verankering daarvan in mijn redenatie over gedrag.

3.1 De evolutietheorie als ankerpunt

Veel mensen hebben nagedacht over zingeving en menselijk gedrag. Daardoor kunnen we kiezen uit een keur aan theorieën. Van simpel tot uitermate ingewikkeld; van dromen tot bedrog; van hersenspinsels tot harde wetenschap. We kennen bijvoorbeeld structuralisme, behaviorisme, dieptepsychologie, analytische filosofie, linguïstische theorieën, fenomenologie en teleologie. Freud, Kant, Marx, Nietzsche, velen vertrouwden hun veelal tijdgebonden ideeën toe aan het papier. Elke stroming maakt zijn eigen theorieën en bouwt ze uit tot een omvangrijk oeuvre. De hoeveelheid en omvang is inmiddels zo groot, dat slechts een handjevol mensen ze allemaal kan bevatten.
Jeremy Bentham schrijft bijvoorbeeld dat het uiteindelijke doel van de mens het bereiken van geluk voor het grootste aantal mensen is. Wat geluk is, vertelt hij echter niet. Voor Socrates, Plato en Aristoteles is wijsheid het doel van leven. Wijsheid is helaas net zo ongrijpbaar als geluk. Voor Friedrich Nietzsche is de wereld een blind spel van krachten, waarvan mensen zelf de producten en dragers zijn. We moeten meegaan met de natuur en zowel de positieve als negatieve krachten omarmen.
Ondanks de boekenkasten vol theorieën ontbreekt een bouwwerk, een redenatie over het menselijk gedrag, een gedachtegang die eenvoudig te volgen is en die stellingnames kan omarmen of verwerpen. Het denken over het menselijk gedrag lijkt tot nu toe meer op een grabbelton dan op een stevig verankerd bouwwerk. Zonder fundament waaien we mee met alle winden mee en is elke beschrijving van het menselijke gedrag gebouwd op los zand.
Voor mij was dit de reden om verder te kijken en te zoeken naar een aanknopingspunt om het gedrag van mensen te verankeren. Zonder ankerpunt kunnen we onze redenaties niet toetsen. We vullen de grabbelton dan met nieuwe theorieën zonder structuur en eenvoud aan te brengen. Die grabbelton is al vol genoeg.

...

3.2 Ambities en afgeleide doelstellingen

...

Waarom komen deze ambities niet als vanzelf bovendrijven in alle studies die we doen naar het doel en het gedrag van de mens? Een aantal antwoorden zijn mogelijk.

...

3.3 Doel bereiken

...

Essentieel voor elk doel is het nut. Mensen doen op lange termijn alleen nuttige zaken. Dit vloeit voort uit de natuurlijke selectietheorie van Darwin/Wallace. Alleen de beste oplossingen overleven. De vraag is dan: wat is nuttig? Nut bestaat in twee varianten: absoluut en relatief.

...

3.4 Abstractie

Het formuleren van correcte doelstellingen is een uitdaging op zich. Het stellen van een doelstelling vereist overzicht, inzicht en de kunst van het weglaten. We noemen dit abstractie. Abstractie is het weglaten van alle niet essentiële informatie of gezichtspunten om meer fundamentele structuren zichtbaar te maken.

Toen Plato een uiteenzetting hield over de ideeën en de woorden 'tafelheid' en 'bekerheid', zei Diogenes: “Een tafel en een beker zie ik, maar jouw tafelheid en bekerheid zie ik helemaal niet, Plato.” “Dat is normaal”, zei Plato, “want jij hebt ogen waarmee je een tafel en een beker ziet, maar je hebt geen hersens om de ideeën tafelheid en bekerheid te zien.”⁵

...

3.5 Hoofdregels voor het realiseren van doelstellingen

...

Uiteindelijke gaat het niet om geld, het gaat om aanzien, aandacht van andere mensen, toeschouwers. We willen van onze dorpsgenoten horen dat we de beste berenjagers zijn die er ooit zijn geweest. Of in onze tijd, we varen niet met onze boot, we liggen in de haven waar de mensen ons op onze mooie boot kunnen zien.

Materiële drijfveren blijken een veel kleinere rol te spelen dan we meestal aannemen.⁷ ...

...

3.6 Onderscheid mens – machine

...

Machines vullen de mens prima aan. Ze vormen pas een bedreiging als ze zelfstandig een nieuw doel kunnen formuleren en najagen. Een menselijk doel zou het bouwen van meer dezelfde machines zijn. Voor machines natuurlijk een onzinnig doel. Wat is eigenlijk een goed doel voor een machine? Zolang machines deze vraag niet hebben beantwoord, hoeven mensen niet bang te zijn dat machines de macht over nemen.

...

De eis die we moeten stellen aan gedragswetenschappers, is dat ze eerst het doel benoemen, daarna de keuzes en vervolgens het resulterende gedrag. Zonder doel is namelijk niet te toetsen of een gedragstheorie correct is. Het oorzaak-gevolg-verband is dan niet te volgen. Elk gevolg kan oorzaak zijn en omgekeerd. Alleen met het vaststellen van een doel doorbreken we deze patstelling.