De werkelijkheid kunnen we alleen doorgronden door haar vergaand te vereenvoudigen. Dat is een lastige opgave. De weg naar het inzicht van de eenvoud ligt bezaaid met valkuilen. Een van de grootste daarvan is het overbrengen van het niveau van beschouwing. Simpeler gezegd: praten we over hetzelfde? Een voorbeeld maakt dit duidelijk.
Piet vertelt zijn schoonvader dat Maastricht 300 kilometer zuidelijker ligt dan Leeuwarden en dat het weer in Maastricht daardoor iets warmer is, iets mooier, in menselijke termen. Zijn schoonvader wil weten of dit klopt en belt zijn broer in Leeuwarden. “Volgens Piet is het hier mooier weer dan bij jullie. Klopt dat?” De broer antwoordt: “Nee, in Leeuwarden schijnt de zon en in Maastricht regent het.” Waarop de schoonvader zegt: “Piet heeft dus niet gelijk. Er klopt niets van zijn uitspraak.” Piet blijft echter bij zijn uitspraak en een oeverloze discussie brandt los.
Van een afstand bezien is de oorzaak van deze discussie duidelijk. Het meningsverschil ontstaat door de wijze waarop Piet en zijn schoonvader naar het weer kijken. Piet kijkt naar het gemiddelde over een lange periode en de schoonvader kijkt naar het nu. Dit verschil van beschouwing lijkt simpel te overbruggen, maar is in praktijk moeilijk uit te bannen. Het sluipt bij vrijwel elke vereenvoudiging in de discussie. Elke vereenvoudiging van de werkelijkheid kent namelijk mitsen en maren. De uitspraak dat water bevriest onder nul graden Celsius is onderuit te halen door het zoutgehalte, de beweging of de luchtdruk variabel te maken. Met twintig procent zout bevriest het pas bij min 16 graden. Water kent dus een bandbreedte waarop het bevriest. Dit doet afbreuk aan de vereenvoudiging. De situaties die zorgen voor afwijkingen laten we daarom vaak weg. Is de uitspraak dat water bevriest onder nul graden nu fout? Nee, het is een algemene regel die uitzonderingen kent.
In dit boek zoeken we naar de algemene regels achter de processen die leiden tot menselijk gedrag. Waar draait het in de kern allemaal om? Niet de uitzonderingen geven de doorslag, maar de beste vereenvoudiging. Zoek bij het lezen dan ook niet naar de uitzonderingen, maar stel vast of de vereenvoudiging de werkelijkheid correct samenvat. En blijf denken op hetzelfde niveau van de vereenvoudiging. Koppel de eigen specifieke situatie los van de algemene regel(s). Voor de een is dit moeilijker dan voor de ander, maar het biedt wel beter zicht op de werkelijkheid.
Het grote voordeel van vereenvoudiging is niet alleen dat het gemakkelijk te onthouden is, het geeft vooral inzicht. Daar streeft dit boek naar. Daarom staat het vol eenvoudige zinnen die de werkelijkheid gemakkelijk te begrijpen maken, maar wel het goede beschouwingsniveau verwachten.
Om de leesbaarheid te vergroten, is gekozen voor formuleringen zonder mitsen en maren. Zinnen als “in de gegeven omstandigheden is het eventueel mogelijk om in daartoe strekkende bewoordingen een onderscheid te maken tussen de perspectieven van individuen die zich aan beide zijden van het beschouwingsgebied bevinden” komen in dit boek niet voor. De leesbare versie “«ik» en «wij» zijn twee verschillende gezichtspunten” wel.
Sommigen leggen deze korte en duidelijke formuleringen uit als uitspraken met te grote stelligheid, omdat ze gewend zijn aan omfloerste uitspraken die voor meerdere uitleg vatbaar zijn. Dit boek is echter geen politiek pamflet dat zoveel mogelijk aanhangers probeert te mobiliseren. Dit boek verwoordt een heldere redenering met een begin- en een eindpunt. Het zoekt niet naar een vaag geformuleerde toverspreuk waar iedereen zich in kan vinden, maar naar inzichten waarop de mens beslissingen neemt.
De uitdaging – een echte uitdaging – voor de lezer is dit boek onbevooroordeeld te lezen, het ik-standpunt los te laten en te kijken naar de geldigheid van de algemene regel. Dat ik niet naar het strand ga, wil niet zeggen dat andere mensen daar niet graag vertoeven. Dat ik nu geen vrouwen- of mannenjager ben, betekent niet dat ik dat nooit geweest ben. Koppel de op de eigen specifieke situatie gebaseerde opvattingen los van de algemene regel. Sta open voor nieuwe gezichtspunten en voor andere manieren om naar de wereld te kijken. Ontdek en ervaar nieuwe opvattingen, ook al gaan ze lijnrecht in tegen de eigen denkbeelden. Overdenk ze kritisch en stel vast of ze deugen. Het leidt tot nieuwe inzichten en een andere kijk op de werkelijkheid.